So sánh điểm khác biệt giữa văn hóa trà Việt Nam và Trung Quốc

Triết lý và quan niệm về Trà

Văn hóa trà Trung Quốc: “Mỹ” và “Tĩnh”

• Tính “Mỹ”: Trà Trung Quốc rất chú trọng đến hình thức, sự cầu kỳ và tính nghệ thuật trong mọi khía cạnh: từ việc chọn trà, dụng cụ pha, kỹ thuật pha, cho đến cách thưởng thức. Pha trà thường là một buổi trình diễn tinh tế, mỗi động tác đều có ý nghĩa.
• Tính “Tĩnh”: Trà đạo Trung Quốc đề cao sự tĩnh tâm, thanh lọc tâm hồn, thiền định. Việc thưởng trà là để suy ngẫm, lĩnh hội sự thú vị của trà và tìm kiếm sự an lạc trong tâm hồn. Nó gắn liền với các triết lý Nho giáo (lễ nghi, hài hòa, trật tự), Đạo giáo (tự nhiên, vô vi) và Phật giáo (tĩnh tâm, giác ngộ).
• Mục đích: Thưởng trà thường là một nghi thức trang trọng, mang tính chất giao lưu, kết nối con người trong một không gian yên tĩnh, hoặc dùng trong các buổi bàn bạc công việc quan trọng.

Văn hóa trà Việt Nam: “Mộc” và “Tình”

• Tính “Mộc”: Trà Việt Nam chú trọng sự mộc mạc, giản dị, tự nhiên. Từ cách chế biến trà (ít cầu kỳ hơn so với Trung Quốc), đến cách pha và thưởng thức đều toát lên vẻ gần gũi, chân thật. Người Việt đề cao hương vị nguyên bản, đậm đà của trà.
• Tính “Tình”: Trà Việt gắn liền với sự sẻ chia, tình cảm cộng đồng và những cuộc gặp gỡ thân mật. “Chén trà là đầu câu chuyện”, trà được dùng để hàn huyên, tâm sự, kết nối tình thân, bạn bè.
• Mục đích: Trà Việt được uống trong mọi khoảnh khắc của đời sống: từ buổi sáng sớm thanh bình, đến những cuộc gặp gỡ thân mật, những buổi tiếp khách bình dị, hay trong những dịp lễ Tết, cúng giỗ. Nó là một phần không thể thiếu của cuộc sống hàng ngày.
• Ảnh hưởng Phật giáo: Văn hóa trà Việt có ảnh hưởng sâu sắc từ Phật giáo, đặc biệt là triết lý về sự tĩnh lặng, chánh niệm và cảm nhận sự đắng, chát rồi ngọt hậu như quá trình tu tập và giác ngộ cuộc đời.

Đặc điểm trà và chế biến

Trà Trung Quốc:

• Đa dạng loại hình: Trung Quốc có sáu loại trà chính (lục trà, hồng trà, bạch trà, ô long, hoàng trà, phổ nhĩ) với vô vàn biến thể và quy trình chế biến phức tạp, tinh xảo. Mỗi loại trà có yêu cầu về kỹ thuật chế biến rất cao để tạo ra hương vị và mùi thơm đặc trưng.
• Chú trọng hương thơm: Trà Trung Quốc rất coi trọng hương thơm thanh tao, quyến rũ, đặc biệt trong một hai nước trà đầu tiên. Vị trà thường thiên về thanh nhẹ, hậu vị ngọt sâu.

Trà Việt Nam:

• Tập trung vào sự tự nhiên: Phương pháp chế biến thường giữ nguyên màu sắc và hương vị tự nhiên của lá trà. Trà xanh (chè xanh, trà Thái Nguyên) và trà Shan Tuyết là những loại phổ biến nhất. Trà ướp hương (trà sen, trà lài) cũng rất phát triển, đặc biệt là trà sen – một nét tinh hoa của văn hóa trà Hà Nội.
• Vị đậm đà: Người Việt thường thích trà có tiền vị đậm đà, đôi khi có chút đắng chát đặc trưng, sau đó mới chuyển sang hậu vị ngọt sâu và bền. Có thể nói người Việt thích cảm nhận đủ “đắng, chát, ngọt” trong một chén trà.

Dụng cụ pha trà

Trung Quốc:

• Đa dạng, tinh xảo và mang tính nghệ thuật: Dụng cụ pha trà Trung Quốc rất phong phú về chủng loại, chất liệu (tử sa, sứ Cảnh Đức Trấn, thủy tinh, gốm tráng men, ngọc bích…). Mỗi loại ấm chén được chế tác tinh xảo, quý phái, mang giá trị nghệ thuật cao và thường được sử dụng cho từng loại trà cụ thể (ví dụ: ấm tử sa cho Phổ Nhĩ, ô long; chén Khải cho trà xanh, bạch trà).
• Bộ ấm chén Công Phu Trà: Thường là bộ hoàn chỉnh với ấm, tống, chén quân, chén ngửi hương, lọc trà, khay trà…

Việt Nam:

• Đơn giản, gần gũi, tiện dụng: Dụng cụ pha trà Việt Nam thường đơn giản hơn, tập trung vào tính tiện dụng và sự mộc mạc. Các bộ ấm chén thường làm bằng gốm Bát Tràng, men ngọc, hoặc sành.
• Tiêu chí “Nhất thủy, nhì trà, tam pha, tứ ấm, ngũ quần anh”: Bộ ấm trà truyền thống Việt Nam thường gồm ấm trà, 4 chén quân và 1 chén tống (chuyên trà). Ấm đất nung, đặc biệt là từ Bát Tràng, rất được ưa chuộng.
• Chè tươi: Với trà tươi, cách pha còn giản dị hơn nữa, có khi chỉ là một ấm đất nung, nước đun sôi rồi cho lá chè tươi đã vò dập vào hãm trực tiếp.

Cách thưởng trà và môi trường

Trung Quốc:

• Lễ nghi, trang trọng: Khi tiếp khách, người Trung Quốc rất chú trọng lễ nghi pha trà, kính trà. Gia chủ sẽ đổi trà mới nếu có khách mới đến để thể hiện sự hiếu khách.
• Không gian yên tĩnh: Môi trường thưởng trà thường được tạo dựng một cách công phu, yên tĩnh, trong lành, thoải mái, có thể là trong trà thất chuyên dụng, vườn cảnh.
• Kết hợp điểm tâm: Thường kết hợp với các món điểm tâm, bánh ngọt nhẹ nhàng.

Việt Nam:

• Gần gũi, cởi mở, không cầu kỳ: Người Việt không đòi hỏi một không gian riêng biệt hay nghi thức quá phức tạp để thưởng trà. Trà có thể được thưởng thức ở bất cứ đâu: hiên nhà, góc vườn, quán cóc vỉa hè, hay trong những buổi họp mặt gia đình, bạn bè.
• Chú trọng “bạn trà”: Yếu tố “ngũ quần anh” (bạn trà) rất được đề cao. Người Việt thích thưởng trà cùng tri kỷ, để tâm sự, hàn huyên, tạo sự gắn kết.
• Ít khi kèm điểm tâm: Người Việt thường chỉ uống trà mà ít khi kèm bánh hay điểm tâm, chú trọng trực tiếp vào hương vị của trà và câu chuyện.