Gốm Hagi – dòng gốm truyền thống của đất nước Nhật Bản
“Nhất Raku, Nhị Hagi, tam Karatsu” là câu ngạn ngữ cổ thường được nghe trong giới trà đạo. Câu ngạn ngữ này cho thấy thứ tự và giá trị của đồ gốm Hagi trong thế giới gốm sứ Nhật Bản. Trong bài viết này, hãy cùng Danh Trà đi tìm hiểu về Gốm Hagi – dòng gốm truyền thống của đất nước Nhật Bản!
Gốm Hagi là gì?
Gốm Hagi là một dòng gốm truyền thống nổi tiếng của Nhật Bản, có nguồn gốc từ thị trấn Hagi, thành phố Yamaguchi (thuộc tỉnh Nagato cũ). Hagi-yaki nổi tiếng trong giới trà đạo Nhật Bản và được đánh giá rất cao vì vẻ đẹp mộc mạc, tự nhiên và khả năng “trưởng thành” theo thời gian sử dụng.
Lịch sử gốm Hagi bắt nguồn từ năm 1592, trong thời kỳ Azuchi-Momoyama. Sau cuộc xâm lược Triều Tiên, các lãnh chúa phong kiến Nhật Bản (daimyo), đặc biệt là gia tộc Mori, đã đưa các thợ gốm Triều Tiên tài năng về Nhật Bản. Hai trong số những thợ gốm đó, Li Kyung-gil và Yi Suk-kwang, đã lập lò nung đầu tiên ở Hagi vào khoảng năm 1604, dưới sự bảo trợ của gia tộc Mori.
Ban đầu, gốm Hagi được sản xuất chủ yếu để phục vụ cho các buổi trà đạo (chanoyu), đặc biệt là các dụng cụ pha trà như chén trà (chawan). Điều này đã định hình phong cách và triết lý của gốm Hagi, hướng tới sự giản dị, tinh tế và vẻ đẹp của sự không hoàn hảo (wabi-sabi).
Đặc điểm nổi bật của gốm Hagi
Gốm Hagi sử dụng hai loại đất sét chính:
- Đất sét Motoyamakibushi và Motoyamagairo: Đây là loại đất sét mềm, hạt mịn, có màu đỏ đến cam. Đất sét được trộn với nước và đôi khi thêm dăm gỗ, sau đó được lọc kỹ càng trong nhiều tuần để có được độ tinh khiết và mịn nhất.
- Đặc tính của đất sét Hagi là hơi xốp và có độ hấp thụ cao, điều này là chìa khóa tạo nên vẻ đẹp đặc trưng của nó theo thời gian.
Men gốm và “Bảy biến đổi” (Nanabake – 七化け):
- Gốm Hagi thường sử dụng men màu be mờ, trắng đục hoặc hồng nhạt, làm nổi bật màu sắc tự nhiên của đất sét.
- Một đặc điểm nổi bật là men gốm Hagi có xu hướng tạo ra một mạng lưới các vết nứt nhỏ và lỗ “chân lông” mịn trên bề mặt, được gọi là kan-nyuu (貫入), do men co lại nhanh hơn đất sét trong quá trình nung và làm nguội.
- Chính những vết nứt và độ xốp này cho phép trà, rượu sake hoặc các chất lỏng khác từ từ thẩm thấu và làm thay đổi màu sắc của men theo thời gian sử dụng. Quá trình này được gọi là “Bảy Biến Đổi của Hagi” (nanabake), khi đồ gốm dần trở nên phong phú hơn, sâu sắc hơn về màu sắc và kết cấu. Đây là một trong những lý do khiến Hagi-yaki được các nhà sưu tập và người yêu trà trân trọng, vì nó “trưởng thành” cùng với người sử dụng.
Vẻ đẹp mộc mạc (Wabi-sabi):
- Gốm Hagi thường có thiết kế đơn giản, không quá cầu kỳ hay trang trí rườm rà. Nó tôn vinh vẻ đẹp tự nhiên, thô mộc của đất sét và men, phù hợp với triết lý wabi-sabi trong trà đạo Nhật Bản – đánh giá cao vẻ đẹp của sự không hoàn hảo, tính tạm thời và sự giản dị.
- Bề mặt gốm thường có kết cấu hơi nhám, tạo cảm giác chân thực khi chạm vào.
- Nhiều sản phẩm gốm Hagi, đặc biệt là chén trà, có thiết kế chân cốc (kodai) được khía hoặc cắt góc một cách đặc trưng, một phong cách được mang từ Triều Tiên.
Tính ứng dụng và giá trị của Gốm Hagi
- Dụng cụ trà đạo: Gốm Hagi đặc biệt được đánh giá cao trong trà đạo. Vẻ đẹp đơn giản, màu sắc tự nhiên và khả năng thay đổi theo thời gian của nó tạo nên sự tương phản tuyệt đẹp với màu xanh tươi sáng của matcha, làm tăng thêm trải nghiệm thẩm mỹ và tinh thần của buổi trà.
- Vật dụng hàng ngày: Ngoài đồ trà, các nghệ nhân Hagi cũng sản xuất bát, đĩa và các vật dụng khác cho cuộc sống hàng ngày, cũng như các tác phẩm điêu khắc.
- Giá trị văn hóa và sưu tầm: Hagi-yaki là một phần quan trọng của di sản văn hóa Nhật Bản và được coi là tác phẩm nghệ thuật. Những tác phẩm Hagi cổ và của các nghệ nhân nổi tiếng có giá trị sưu tầm rất cao.
Những lưu ý khi sử dụng Gốm Hagi
Do đặc tính hơi xốp và men rạn, gốm Hagi cần được chăm sóc đặc biệt:
- Trước khi sử dụng lần đầu: Ngâm gốm trong nước sạch khoảng nửa ngày, sau đó để khô hoàn toàn. Điều này giúp kéo dài tuổi thọ của gốm.
- Sau khi sử dụng: Rửa sạch và để khô hoàn toàn.
- Tránh dùng lò vi sóng, lò nướng và máy rửa bát: Gốm Hagi không phù hợp với các thiết bị này.
- Có thể bị rò rỉ nước (ban đầu): Một số sản phẩm Hagi mới có thể bị rò rỉ nước nhẹ do độ xốp. Nếu tình trạng này tiếp diễn, bạn có thể đổ trà đậm hoặc nước gạo vào chén và ngâm qua đêm để các chất hữu cơ lấp đầy các lỗ nhỏ.
Gốm Hagi là một biểu tượng của sự tinh tế và vẻ đẹp bền vững trong nghệ thuật gốm sứ Nhật Bản, mang đến một trải nghiệm độc đáo cho người sử dụng thông qua sự “trưởng thành” của chính nó.